Guyana
| Guyana | ||
| Co-operative Republic of Guyana | ||
|
| |
| Standardo di Guyana | Blazono di Guyana | |
| Nacionala himno: | ||
| Dear Land of Guyana, of Rivers and Plains | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Georgetown | |
| Precipua urbo: | Georgetown | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Angliana | |
| Tipo: | Republiko | |
| · Prezidanto: | David Granger | |
| · Chefa ministro: | ||
Surfaco: (84ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 214.790 km² | |
| · Aquo: | 8,4 % | |
Habitanti: (161ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 752 940[1] (2010) | |
| · Denseso di habitantaro: | 3,5 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dolaro di Guyana | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | GY
| |
GUY
| ||
328
| ||
| Reto-domeno: | .gy | |
| Precipua religio: | kristanismo 50%, Hinduismo 35%, islamo 10% | |
Guyana esas lando qua jacas en Sud-Amerika. Lua vicina landi esas Suriname este, Brazilia sude e sud-weste, e Venezuela weste. Karibia jacas norde.
Chef-urbo: Georgetown.
Bazala fakti pri Guyana:
Historio
| Precipua artiklo: Historio di Guyana |
Guyana habitesis dal indijeni de rasi Arawak e Karib ante l'arivo dil Europani. Cristoforo Colombo vizitis la regiono dum la 15ma yarcento, ma l'unesma kolonii fondesis da nederlandani en 1621. Nederlandani fondis Essequibo en 1616, Berbice en 1627 e Demerara en 1752. Li plantacis tabako en la kolonio.
.svg)
Britaniani okupis la regiono en 1814. Depos sklavo-libereso en 1834, Chiniani ed Indiani agrokultivisti kontratesis. Li laboris precipue en la kultivo di sukrokano.
L'unesma moderna politikala partiso di Guyana, la Progresema Partiso dil Populo (People's Progressive Party, PPP) establisesis ye la 1ma di januaro 1950, kun Forbes Burnham - decendanto de Afrikani - kom lua chefo, e Cheddi Jagan - decendanto de Indiani - kom lua viceprezidanto. PPP ganis 18 de la 24 sideyi en l'unesma elekti dum kolonial epoko, en 1953. Cheddi Jagan divenis chefo dil parlamento e ministro dil Agrokultivo dum kolonial administado. Tamen, la marxista ideologio di Jagan efektigis sucii en Usana guvernerio. Ye la 9ma di oktobro 1953, kin monati pos l'elekto, Unionita Rejio suspensis la konstituco e sendis trupi a Guyana pro, segun lu, "impedar Jagan transformar Guyana en komunista stato". Britaniani anke stimulis Burnham krear la partiso Nacionala Kongreso dil Populo (People's National Congress).
De 1963 til 1964 eventis konflikti, nomizita "la trubli" dal Britaniani, kun striko komandita da Afro-Guyanani qua duris dum 90 dii, note en la urbi. La striko stimulesis da Usa, kontre lokal administrado komandita da Indiana-Guyanani. Britaniani alterne represis o permisis la kontinuajo dil striko. Li enkarcerigis Jagan ed altra chefi di PPP.
Ye la 26ma di mayo 1966 Guyana divenis nedependanta de Unionita Rejio. Ol divenis republiko en 1970. Usa ed Unionita Rejio suportis Forbes Burnham, de partiso People's National Congress - PNC -, unesme kom chefa ministro de 1966 til 1980 e pose kom prezidanto de 1980 til 1985, kontre lua opozanto Cheddi Jagan. L'administrado di Burnham gradope divenis autokratala, e l'elekti qui eventis dum ta epoko konsideresis frauzoda.
En 1978 Guyana ganis internaciona atenciono kande Usana religiala chefo Jim Jones e 300 altra adepti di sekto Popula Templo (Peoples Temple) suocidis kune. Du opozanti dil rejimo di Burnham, jurnalisto Bernard Darke e historiisto Walter Rodney, asasinesis en 1979 e 1980, rispektive. On kredas ke agenti dil rejimo esis responsiva pri la du morti.
Burnham mortis en 1985, e lore chefa ministro Desmond Hoyte asumis provizore e pose elektesis en decembro ta yaro. Hoyte gradope modifikis la politiki di Burnham. En 1992 eventis elekti e Cheddi Jagan elektesis prezidanto.
En mayo 2008 prezidanto Bharrat Jagdeo signatis konstitucanta kontrato di UNASUR, qua establisas doganala uniono inter Sud-Amerikana landi.
Politiko
_(cropped).jpg)
Guyana esas prezidantala republiko. La prezidanto di la republiko esas la chefo di stato e chefo di guvernerio ed elektesas da la parlamento, kustume por 5 yari. Segun la konstituco la prezidanto havas la autoritato por dissolvar la parlamento. La nuna prezidanto esas David Arthur Granger, pos la yaro 2015. La parlamento anke elektas la chefa ministro, qua mustas esar parlamentano, e esas nur la chefo dil ministraro.
La Parlamento (Nacional Asemblajo, National Assembly) havas unika chambro kun 53 membri, qui elektesas dal populo til la dissolvo dil parlamento, qua eventas admaxime 5 yari pos l'antea elekto.
La Judiciala povo esas nedependanta de l'exekutiva e legifala povi. La maxim alta korto di la lando esas la Supra Korto, qua indikesas dal prezidanto di la republiko.
Nuna konstituco adoptesis ye la 6ma di oktobro 1980. Ol havas 232 artikli, e til nun recevis 12 emendi. L'antea konstituco adoptesis en 1966, pos la nedependo.
Geografio
Guyanana teritorio jacas inter la latitudi 1º e 9º N, e la longitudi 56º e 59º W. Ol povas dividesar en kin regioni: basa tereni proxim litoro, ube vivas granda parto di lua habitantaro; un teritorio kovrata per sablo ed argilo ube jacas granda parto di la minerali di lando; l'Equatorala foresto qua kovras granda parto di lua teritorio ed esas lua precipua vejetantaro; la montoza regiono an la sudo di la lando, e la savano sud-weste. La maxim alta monto di Guyana esas Monto Roraima, kun 2.835 metri di altitudo, an la frontiero kun Brazilia e Venezuela.
Lua precipua fluvio esas Essequibo, longa de 1.100 km, qua naskas en la frontiero kun Brazilia e Venezuela. Altra importanta esas la fluvio Courantyne (Corantijn en Nederlandana) longa de 742 km an la frontiero kun Suriname, e la fluvio Berbice (longa de 595 km) e Demerara (longa de 346 km). Lua litoro en Karibia esas longa de 459 km.
La klimato esas tropikala kun du pluvoza sezoni: l'unesma de mayo til meze agosto, e la duesma de meze novembro til meze januaro. En Georgetown la mezavalora maxima temperaturo esas 32º C e la mezavalora minima temperaturo esas 26ºC.
Ekonomio
| Precipua artiklo: Ekonomio di Guyana |
La bazo dil ekonomio esas l'agrokultivo (note rizo e sukrokano), minado di bauxito, oro ed altra minerali, la produktado di ligno, e la pesko di kreveto.
Demografio
Guyana havas cirkume 770 000 habitanti[2] di qui 90% vivas proxim la litoro. Indo-Guyanani reprezentis 43,5% ek omna habitantaro en 2002, dum ke Afro-Guyanani reprezentis 30,2%.
La maxim granda urbo esas la chef-urbo, Georgetown. Altra importanta urbi esas Linden e New Amsterdam.
Kulturo
La kulturo di Guyana esas simila ad Angla-parolanta landi e teritorii de Karibia. Lua mixo di Afro-Guyanana ed Indo-Guyanana kulturi esas simila a Trinidad.
Referi
|
Landi en Sud-Amerika
|
|---|---|
| Arjentinia | Bolivia | Brazilia | Chili | Kolumbia | Equador | Guyana | Panama | Paraguay | Peru | Surinam | Trinidad e Tobago | Uruguay | Venezuela | |
| Nesuverena teritorii: Falklandi | Franca Guyana | |