Fichee-Chambalaalla

Zgodnie z tradycją ustną przekazywaną z pokolenia na pokolenie wśród członków społeczności Sidama, słowo Fichee pochodzi od kobiety o imieniu Ficho, która po swoim ślubie miała raz w ciągu roku odwiedzać swoich rodziców i krewnych^[3]. Jako poczęstunek przynosiła ze sobą danie zwane Buurisame, przygotowywane z chleba waasa (otrzymywanego z mąki rośliny Ensete ventricosum, zwanej też „fałszywym bananem”), z dodatkiem dużych ilości mleka i masła^[4]. Potrawą częstowano również sąsiadów^[1]. Po śmierci Ficho, dla upamiętnienia jej dobroci, wigilię Nowego Roku w tradycyjnym kalendarzu księżycowym Sidama nazwano jej imieniem, a święto stało się jednym z symboli jednoczących lud^[2].

Wszyscy członkowie społeczności, niezależnie od wieku, płci, statusu materialnego i zajmowanej pozycji biorą udział w uroczystościach^[2]. Obchody kształtują poczucie przynależności do wspólnoty i równości, sprzyjają dobremu rządzeniu i utrzymaniu pokoju oraz wspierają integrację klanów Sidama między sobą oraz z innymi grupami etnicznymi zamieszkującymi Etiopię^[1]. Transmisja tradycji odbywa się z pokolenia na pokolenie w rodzinach poprzez przekaz ustny oraz uczestnictwo w obchodach^[2][1].

Każdego roku dokładna data święta ustalana jest przez astrologów (sidamo Ayyaanto), którzy obserwują ruchy pięciu gwiazd w konstelacji zwanej Buusa względem Księżyca^[4][3]. Tydzień według kalendarza społeczności Sidama ma cztery dni (Kawaado, Kawaalanka, Deela oraz Diko), a uroczystości noworoczne obchodzone są zawsze w pierwszym z nich, z zastrzeżeniem, że Księżyc musi być wówczas niewidoczny na niebie^[4]. Astrologowie ogłaszają wyniki swoich obserwacji przywódcom klanów (nazywanym Garo, Woma, Moote bądź Geelo), którzy wraz ze starszymi ze społeczności (Chimeessa) podejmują ostateczną decyzję co do daty święta, a następnie obwieszczają ją mieszkańcom wiosek na placach zwanych Gudumaale^[3][4].

Święto Fichee obchodzone jest najpierw w domach prywatnych, a następnie w przestrzeniach publicznych Gudumaale; oficjalne obchody regionalne mają miejsce w mieście Auasa^[3]. Pierwszego dnia po południu między godziną 15.00 a 16.00 odbywa się rytuał Hulluuka, podczas którego ze świeżego bambusa przygotowywane są drzwi w kształcie łuku, przez które muszą przejść wszyscy członkowie danej rodziny oraz zwierzęta domowe i gospodarskie, co jest uznawane za symboliczne wejście w Nowy Rok^[4]. Odbywa się też obmycie rąk i twarzy^[3]. Wieczorem tego samego dnia podawane i wspólnie spożywane są bezmięsne potrawy oraz świąteczne danie Buurisame, którego część rozrzucana jest jako podziękowanie dla matki ziemi^[4]. Członkowie społeczności przez całą noc chodzą od domu do domu i wspólnie świętują^[4].

Kolejnego dnia rano, w przypadający zawsze w dzień Kawaalanka Nowy Rok, ma miejsce ceremonia o nazwie Chambalaalla, podczas której w glinianej misce podawana jest ciepła woda, w której członkowie rodziny myją twarze, nacierane później masłem^[4]. Następnie dzieci chodzą od domu do domu po wiosce, odwiedzając sąsiadów i składając im noworoczne życzenia słowami Ayidde Chambalaalla!^[4]. Sąsiedzi odpowiadają Iille! Iille! i częstują dzieci daniem Buurisame^[2]. W tym dniu nie podejmuje się prac takich jak np. zbieranie drewna na opał, jednak zadaniem głowy rodziny jest nakarmienie słoną ziemią pozyskiwaną z jeziora Abbaja Hajk bydła trzymanego na pastwisku zwanym Kalo^[4]. Obchodom towarzyszą tradycyjne pieśni i tańce wykonywane na Gudumaale przez dorosłych, zwane Ketala. Młode, niezamężne dziewczęta bawią się ze swoimi rówieśniczkami, śpiewając i tańcząc taniec Hore, natomiast z udziałem chłopców wykonywany jest taniec Faaro^[3][4].

Na koniec uroczystości starszyzna plemienna błogosławi wszystkich uczestników święta słowami Fichee jeeji!, co oznacza „Niech żyje Fichee!”^[4]. Dodatkowo przywódcy klanów kierują do ludu okolicznościowe przesłanie, w którym zalecają: ciężką i rzetelną pracę, współpracę, pokojowe współistnienie z sąsiednimi narodami i narodowościami, odnoszenie się z szacunkiem do starszych oraz wspieranie ich, unikanie żebrania, lenistwa, krzywoprzysięstwa i kradzieży oraz powstrzymywanie się od wycinania rodzimych gatunków drzew^[1][2][3].