Fyodor Dostoevskiy

Fyodor Mixaylovich Dostoevskiy
russha Фёдор Михайлович Достоевский
V.G.Perov qálemınıń portretı, 1872-jıl
Tuwılǵan sánesi	1821-jıl 11-noyabr
Tuwılǵan jeri	Moskva, Rossiya imperiyası
Qaytıs bolǵan sánesi	1881-jıl 9-fevral
Qaytıs bolǵan jeri	Sankt-Peterburg, Rossiya imperiyası
Dóretiwshilik túri	prozaik, awdarmashı, filosof
Oqıǵan jeri	Áskeriy injenerlik hám texnika universitetı, Nikolayev injenerlik bilim jurtı
Dóretiwshilik jılları	1844-1880
Baǵdarı	realizm
Janrları	Gúrriń, povest, roman
Shıǵarmalarınıń tili	rus
Birinshi kitabı	«Jarlı adamlar»
Qol úlgisi

Fyodor Mixaylovich Dostoyevskiy (russha Фёдор Миха́йлович Достое́вский; 1821-jıl 11-noyabr, Moskva – 1881-jıl 9-fevral, Sankt-Peterburg) — ullı orıs jazıwshısı bolǵan. Onıń eń ataqlı romanları bular: Jınayat hám jaza, Idiot hám Aǵalı-inili Karamazovlar. Dostoyevskiy óz shıǵarmalarında XIX ásirdegi Rossiya jámiyetinde ushıraǵan siyasiy, social, ruwxıy mashqalalardı adam psixologiyası tárepinen sáwlelendirgen. Sonday-aq kritikler Dostoyevskiydi dúnya ádebiyatındaǵı eń ullı hám kórnekli psixologı dep tán alǵan.

1877-jıldan Peterburg pánler akademiyasınıń xabarshı aǵzası^[1]. YUNESKO maǵlıwmatlarına kóre, jáhán ádebiyatı klassikası dúnyadaǵı eń kóp oqılatuǵın jazıwshılardan biri bolıp tabıladı. Dostoyevskiydiń toplanǵan dóretpeleri 12 roman, tórt novella, 16 gúrriń hám basqa kóplegen dóretpelerden ibarat.

Jazıwshınıń dáslepki dóretpeleri, sonıń menen birge "Ólik úyden esletpelar" gúrrińi psixologiyalıq proza janrınıń payda bolıwına járdem berdi^[2].

Petrashevlar jumısı boyınsha tórt jılǵa azatlıqtan júdá etilgen, óz jazasın Omsk áskeriy qalasında ótkergen^[3].

Óliminen keyin Dostoyevskiy orıs ádebiyatı klassikası hám jáhán áhmiyetine iyelik etken eń jaqsı romanistlerdenn biri dep tán alınǵan, Rossiyada personalizmnıń birinshi wákili esaplanadı. Orıs jazıwshısınıń dóretiwshiligi jáhán ádebiyatına, atap aytqanda, ádebiyat boyınsha Nobel sıylıǵı iyeleri, filosoflar Fridrix Nicshe hám Jan-Pyol Sartrnıń dóretiwshiligine, sonıń menen birge, ekzistencializm hám túrli psixologiyalıq táliymatlardıń^[4] qáliplesiwine tásir kórsetdi, onıń 1864-jıldaǵı «Jer astı jazıwları» romanı ekzistencialistik ádebiyattıń birinshi dóretpelerinen biri esaplanadı.

Jazıwshınıń eń zárúrli dóretpeleri qatarına "Ullı bes kitap" - Jınayat hám jaza (1866 ), Idiot (1869 ), "Jinler" (1872), "Óspirim" (1875), Aǵalı-inili Karamazovlar (1880) romanları kiredi. Dostoyevskiydiń kóplegen ataqlı dóretpeleri teatrda kóp márte ekranlastırılǵan hám saxnalastırılǵan, balet hám opera bolıp ta saxnalastırılǵan.

k t r Fyodor Dostoyevskiy Shıǵarmaları Xatları Temalar Romanları Biyshara adamlar (1846) Uqsaytuǵınlar (1846) Netochka Nezvanova (1849) Stepanchikov awılı hám onıń xalqı (1859) Qorlanǵanlar hám aqıretlengenler (1861) Óliler úyinen eske túsiriwler (1862) Jınayat hám jaza (1866) Qumarbaz (1867) Delbe (1869) Ayrılmas jer (1870) Jinler (1872) Jas (1875) Aǵa-inili Karamazovlar (1880) Novellaları Ǵárip (1847) Dyadyushkin san (1859) Jer astınan xatlar (1864) Qısqa gúrrińler "Gospodin Proxarchin" (1846) "Basqanıń hayalı" (1848) "Namıslı urı" (1848) "Shırsha aǵashı hám toy" (1848) "Aq túnler" (1848) "Baxıtsız hádiyse" (1862) "Krokodil" (1865) "Bobok" (1873) "Isanıń shırsha aǵashındaǵı tilenshi bala" (1876) "Til alǵısh rux" (1876) "Awıllı Marey" (1876) "Kúlkili adamnıń túsi" (1877) Obrazlar Nastasya Filipovna Alyosha Karamazov Fyodor Karamazov Shahzoda Mishkin Rodion Raskolnikov Baylanıslı Anna Dostoyevskaya (ekinshi hayalı) Lyubov Dostoyevskaya (qızı) Mixail Dostyevskiy (ájaǵası) Polina Suslova (oynası) Dostoyevskiy muzeyi "Velikiy inkvizitor" ''Vremya'' jurnal ''Epoch'' jurnal Dostoyevskiydiń ómirinen 26 kún (1981-jıl)

1. ↑ Орнатская, Туниманов 1992. sfn error: no target: CITEREFОрнатская,_Туниманов1992 (help)
2. ↑ Достоевский и русский психологический роман XIX в. Arxiv nusqa от 28 fevraldıń 2019 на Wayback Machine Осмоловский, Олег Николаевич, 1999.
3. ↑ „Омская каторга в жизни Достоевского“. 20-iyun 2021-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 13-iyul 2022-jıl.
4. ↑ Morson, Gary Saul. „Fyodor Dostoyevsky“ (en). Encyclopædia Britannica, Inc. 5-sentyabr 2015-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 12-sentyabr 2015-jıl.