Przejdź do zawartości

Worek grzyba

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
8-zarodnikowe worki u smardza wyniosłego
Worek Hysterobrevium smilacis
Worek Cercophora caudata z 8 wybarwionymi zarodnikami
Warstwa worków u Peziza sp. A – subhymenium, B – hymenium, C – worek z niedojrzałymi zarodnikami, E_ worek z dojrzałymi zarodnikami

Worek (łac. ascus) – specjalna komórka o charakterze zarodni, w której w wyniku rozmnażania płciowego zwanego askogamią powstają haploidalne zarodniki – askospory. Worki wytwarzane są przez grzyby z gromady workowców (Ascomycota)[1].

Liczba i ułożenie zarodników w worku

[edytuj | edytuj kod]

Liczba zarodników w worku jest stała; najczęściej jest to 8 zarodników, rzadziej 2, 4 lub 6[2], zdarzają się jednak również inne liczby zarodników, np. u wielosporka brunatnego w jednym worku powstaje ponad 100 zarodników[3], u niektórych gatunków Orbiliomycetes ich liczba dochodzi do 128[4], u Trichobolus zukalii do 7 tysięcy[5]. Askospory mogą być w worku ułożone w jednym rzędzie, w dwóch rzędach, lub jeszcze inaczej[6]. W przypadku zarodników heteropolarnych (różniących się budową końców) są one często w worku w stosunku do siebie odwrotnie zorientowane[4].

U niektórych grzybów o prostej budowie, jak np. u szpetczaków (Taphriniomycota), worki ustawione są gęsto obok siebie, nie tworząc żadnej struktury. U większości gatunków grzybów jednak worki tworzą bardziej złożone struktury zwane owocnikami (askokarpami). W owocnikach tych oprócz worków znajdują się różne inne strzępki określane nazwą hamatecjum[6].

Budowa worków

[edytuj | edytuj kod]
Kształt i budowa worków

Worki najczęściej mają kształt cylindryczny, ale u różnych grup grzybów mają też inne kształty: kulisty, jajowaty, odwrotnie jajowaty, gruszkowaty, maczugowaty. Kuliste lub niemal kuliste worki przeważnie występują w owocnikach typu klejstotecjum i są w nich ułożone bezładnie. Worki o wydłużonym kształcie występują w owocnikach typu apotecjum, perytecjum, pseudotecjum i zazwyczaj są w nich ułożone regularnie. Z podstawy owocnika worki wyrastają w postaci pęczka, lub palisadowo. U licznych gatunków grzybów pomiędzy workami znajdują się płonne strzępki zwane wstawkami lub parafizami. Worki mogą być siedzące, lub osadzone na trzonku o różnej u różnych gatunków długości[6].

Budowa ścian worków

W zależności od budowy ściany worka wyróżniono 3 typy worków

  • worki prototunikowe (pierwościenne) – mają jednowarstwową ścianę zanikającą podczas dojrzewania worka
  • worki unitunikowe (jednościenne) – mają podwójną ścianę (egzotunikę i endotunikę), ale jednolitą, nie rozwarstwiającą się podczas dojrzewania zarodników. Na szczycie posiadają aparat apikalny biorący udział w uwalnianiu zarodników
  • worki bitunikowe (dwuścienne) – mają podwójną ścianę, która podczas dojrzewania zarodników rozwarstwia się. Wewnętrzna ściana jest gruba i elastyczna, a zewnętrzna cienka i sztywna. W dojrzałym worku ściana zewnętrzna pęka, a wewnętrzna gwałtownie się rozpręża wyrzucając zarodniki jak z procy (tak wyrzucane zarodniki to balistospory)[6].

Uwalnianie zarodników

[edytuj | edytuj kod]

Dojrzałe zarodniki wydostają się z worków na różne sposoby:

  • przez otwór na szczycie worka
  • u niektórych ściana komórkowa na szczycie dojrzałych worków pęka tworząc ujście dla zarodników
  • u niektórych worki są nietrwałe i po dojrzeniu zarodników ich ściany ulegają rozpuszczeniu (proces ten nazywa się lizą)
  • u niektórych worki posiadają na szczycie otwierające się wieczko (operculum)
  • u niektórych na szczycie worków znajduje się specjalny aparat apikalny uwalniający zarodniki[1]

Worki występują również u grzybów jednokomórkowych (np. u drożdży), w tym przypadku workiem jest błona komórki macierzystej[7]. Worki większości Pezizomycotina rozwijają się po utworzeniu pastorałek u ich podstawy. Gatunki Taphrinomycotina i Saccharomycotina nie tworzą pastorałek[8].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b Selim Kryczyński, Zbigniew Weber (red.), Fitopatologia. Podstawy fitopatologii, t. 1, Poznań: Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010, ISBN 978-83-09-01063-0.
  2. Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda, Grzyby i ich oznaczanie, Warszawa: PWRiL, 1985, ISBN 83-09-00714-0.
  3. Hanna Wójciak, Porosty, mszaki, paprotniki, Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010, ISBN 978-83-7073-552-4.
  4. a b Hans-Otto Baral, Evi Weber, Guy Marson, Monograph of Orbiliomycetes (Ascomata) based on vital taxonomy. Part 2 [online], 2020 [dostęp 2023-09-01] (ang.).
  5. Reconsideration of relationships within the Thelebolaceae based on ascus ultrastructure, „Persoonia”, 16 (4), 1998, s. 425–468 [dostęp 2024-05-23] (ang.).
  6. a b c d Joanna Marcinkowska, Oznaczanie rodzajów grzybów sensu lato ważnych w fitopatologii, Warszawa: PWRiL, 2012, ISBN 978-83-09-01048-7.
  7. Edmund Malinowski, Anatomia roślin, Warszawa: PWN, 1966.
  8. D.L. Hawksworth, Ascomycete Systematics: Problems and Perspectives in the Nineties, Springer, 2013, s. 116, ISBN 978-1-4757-9290-4.