M.C. Brands (1933–2018)

Ter gelegenheid van zijn vertrek aan de Universiteit Amsterdam kreeg Maarten Brands twee boeken aangeboden, met daarin een selectie van zijn publicaties. Dit boek, “het arsenaal van de geschiedenis” bundelt zijn artikelen die te maken hebben met het geschiedenis métier. Ik kende Brands niet en dat blijkt niet toevallig te zijn. Drievierden van wat in dit boek opgenomen is, is gepubliceerd in de jaren ’60 en ’70; blijkbaar heeft de man daarna nauwelijks nog iets gepubliceerd, of tenminste niet over dit thema. Laat ons zeggen dat je dit materiaal op zijn minst verouderd kan noemen. Let wel: als Brands iets op papier zette, dan was het oerdegelijk, en in die zin zijn zijn schrijfsels over Jan Romein en anderen best wel het herlezen waard.
Het meest interessante artikel dat in deze bundel werd opgenomen is veel recenter: Brands’ P.C. Hooftlezing, eind 1993, onder de titel ‘HISTORY HITS BACK’. Over de overschatting van woord en tekst en over de limieten van tolerantie. Daarin neemt Brands het postmodernisme en dan vooral de linguistic turn in het geschiedenisvak (onder inspiratie van Hayden White) op de korrel. Terecht waarschuwt hij voor een overschatting van het woord: “de werkelijkheid bestaat uit veel meer dan woorden en laat zich slechts partieel verbaliseren. Veel van de werkelijkheid wordt nooit in woorden omgezet, is slechts in zeer beperkte mate ‘leesbaar’ (…) En juist dat niet te verbaliseren deel is veelal het hardst en het giftigst in de geschiedenis.” (p153). Het is het startsein voor een doorgedreven aanval op het losgeslagen relativisme en subjectivisme dat impliciet (en dikwijls ook expliciet) aanwezig is in de representatietheorie, zoals we die onder meer kennen van Frank Ankersmit. Brands spaart de roede niet en terecht. Met enig sardonisch genoegen stipt hij aan dat ook Umberto Eco en Jacques Derrida na verloop van tijd de gevaren van hun postmodernistische avonturen hebben ingezien. Het is spijtig dat Brands niet meer van dergelijke opinies heeft uitgebracht.… (more)